این که چه پژوهشی انجام دهیم فقط پیش روی پژوهشگران قرار ندارد. سیاست گذاران و سرمایه گذاران حوزه سلامت نیز باید در این زمینه تصمیم گیری کنند که چه پژوهش هایی را حمایت و تشویق نمایند. ایده های خوب پژوهشی نتیجه استفاده از دانش، یافته های علمی، فعالیت ها و نگرش های پژوهشگر می باشد. لازمه آن، داشتن توانایی رویکرد صحیح در دنیای رو به گسترش اطلاعات علمی است.
جستجو در متون پزشکی
بکارگیری پیشنهادهای زیر برای دست یافتن به موضوع خوب پژوهشی مفید می باشد:
– مطالعه متون پزشکی و مقاله های مروری، که تفاوت بین پژوهش ها را ترسیم می کنند.
– شرکت در نشست های علمی و توجه کامل به مطالب ارائه شده.
– پرسش های دانشجویان اغلب ایده های خوبی برای پژوهش فراهم می آورند.
– بصورت گروهی کار کنید، جرقه ایده پژوهشی را شاید همکاران یا اساتید رشته تخصصی یا سایر رشته ها بزنند.
– پژوهشگر باید از علاقه سازمان های سرمایه گذار در پژوهش، اطلاعات به روز داشته باشد.
– در زمینه ای محدود متخصص باشید؛ بهتر است ماهی بزرگی در تالابی کوچک باشید تا اینکه ماهی کوچکی در تالابی بزرگ باشید.
– مشاهده گر خوبی باشید.
– رویا پرداز باشید.
– هنگام خواندن یافته های علمی، رفتاری شکاک و کنجکاو داشته باشید. علم نباید تقدیس شود، بلکه باید مورد پرسش واقع شود.
قبل از تصمیم به انجام پژوهش، باید متون علمی بخوبی جستجو و مطالعه شود. امروزه متون پزشکی مانند جنگلی است که جهت یابی در آن آسان نیست. همراهی با انبوه اطلاعات علمی روز مشکل است. سالیانه در بیش از ۲۰ هزار مجله زیست-پزشکی، افزون بر ۲ میلیون مقاله چاپ می شود. چنین حجم عظیمی از مقاله ها منجر به پیدایش سرویس های ایندکس گذاری و چکیده نگاری متعدد گردیده است. هم اکنون بیش از ۲۰۰ مجله در زمینه خلاصه نویسی مقاله ها وجود دارد. در حالی که بعضی مقاله ها (مطالبی که دوره سودمندی کوتاه و مخاطبین کمی دارند) ارزش ایندکس گذاری یا طبقه بندی ندارند. با این وجود، اهمیت خاص خود را دارند. چنین مقاله هایی شامل؛ حوزه های ورزشی، خلاصه سخنرانی ها، کنفرانس ها و سایر انواع انتشارات می باشد.
زبان انگلیسی زبان مشترک ارتباطات علمی شده است. بنابراین همه پژوهشگرانی که در زمینه های علمی بین المللی فعالیت می کنند باید توانایی خواندن و فهمیدن زبان انگلیسی را داشته باشند. امروزه آشنایی به دانش کامپیوتر به نوعی ضرورت تبدیل شده، زیرا جستجوی آنلاین، جایگزین جستجوی دستی شده است.
کتابخانه ها گسترش یافته اند و کتابخانه های مدرن دیگر مخزنی از کتابهای چاپی نیستند. بلکه، آنها اسناد خود را به صورت فهرست موضوعی، نویسندگان و عناوین طبقه بندی کامپیوتری نموده اند. کتابخانه های دانشگاهی و عمومی، بخشی از شبکه کتابخانه ای هستند. چنین شبکه ای میزان دسترسی هر کتابخانه به کل اسناد را بهتر میسر کرده است. زیرا، از طریق سیستم امانت بین کتابخانه ای، کتاب ها را به سایر کتابخانه ها امانت خواهد داد. رونوشت برداری (کپی) از مقاله ها و فرستادن برای کتابخانه درخواست کننده با نمابر ارسال می شود. با استفاد از کامپیوتر و اینترنت، دسترسی به منابع اطلاعاتی فراهم می گردد (با کمک کتابدارها که در صورت نیاز در دسترس خواهند بود).
ابتکارهای نوین برای گسترش دسترسی به متون علمی
دسترسی آزاد
دسترسی آزاد به اطلاعات علمی از عناوین اصلی دستور جلسه مجمع جامعه جهانی اطلاعات بود که در دسامبر ۲۰۰۳ در ژنو برگزار شد. فرستادگان ۱۷۶ کشور بیانیه ای را تعهد نمودند که برای دسترسی جهانی (برای همه)، به یافته های علمی، خلق و انتشار اطلاعات علمی و عملی و دسترسی آزاد به منابع علمی تلاش نمایند.
دسترسی به تازه های پژوهشی از طریق ارتباط بین شبکه ای سلامت (HINARI)
مشکلات سلامت در کشورهای درحال توسعه بهتر است با کمک پژوهشگران همان کشورها حل شود، کسانی که بهتر می دانند چه مشکلی باید مطرح شود و چه کسی می تواند بدنبال راه حل های آن برود. به این دلیل، نیاز دارند که به مخزن جهانی یافته های علمی دسترسی داشته باشند. در کشورهای در حال توسعه، اکثر سازمان های مسئول حوزه سلامت یا به مجلات علمی بین المللی دسترسی ندارند یا دسترسی کمی دارند. تعداد معدودی هم که در دسترس هستند قدیمی می باشند. زیرا این سازمان ها نمی توانند از عهده پرداخت هزینه اشتراک مجلات برآیند.
سازمان بهداشت جهانی (WHO) اولویت بالایی برای افزایش دسترسی به اطلاعات علمی دارد. به همین دلیل مجموعه HINARI را با مشارکت داوطلبانه پنج ناشر پیشرو (Elsevier، Blackwell، Springer Verlag، John Wiley و Wolters Klumer) ایجاد نموده است تا شرایطی برای دسترسی آزاد به مجلات این ناشران را برای کشورهای درحال توسعه فراهم آورند. اولین مرحله در ۳۱ ژانویه سال ۲۰۰۱ به بهره برداری رسید و ۶۸ کشور جهان از امکان دسترسی آزاد اینترنتی به ۱۴۰۰ مجله بهره مند شدند. مجموعا ۴۳۸ مؤسسه در ۵۶ کشور ثبت نام نمودند و بیش از ۱۰۰ مؤسسه به صورت منظم به مجلات دسترسی داشتند. تعداد آنها در حال افزایش است و تعداد مجلات از ۱۸ به بیش از ۲۰۰۰ افزایش یافته است، ناشرین دیگری نیز به HINARI پیوسته اند.
در ژانویه ۲۰۰۳، ۴۲ کشور دیگر با درآمد متوسط به مجموعه ای که دسترسی آزاد داشتند، پیوستند. این کشورها باید ۱۰۰۰ دلار برای دسترسی به حدود ۲۰۰۰ مجله الکترونیکی بپردازند (که با محاسبه قیمت های واقعی، تنها برای اشتراک 3 مجله کافی است) و ناشرین درآمد حاصله را به سازمان بهداشت جهانی اهداء نمودند تا برای آموزش و تجهیز کتابخانه ها، در استفاده از HINARI گردد.
ارتباط بی واسطه به مجلات HINARI را کتابخانه ملی ایالات متحده آمریکا (United States National Library of Medicine) از طریق PubMed فراهم آورده است. اطلاعات بیشتر در مورد HINARI از وبسایت آن در دسترس است.
کتابخانه مجازی علوم سلامت منطقه شرق مدیترانه
دفتر سازمان بهداشت جهانی در منطقه شرق مدیترانه برای اتصال کتابخانه ها از طریق شبکه مجازی ابتکار جدیدی انجام داده است. هدف این شبکه در دسترس قرار دادن مقرون به صرفه طیف وسیعی از متون سلامت و زیست پزشکی برای کاربران منطقه است. هم اکنون در اکثر کشورهای عضو منطقه در دسترس است و اجازه فعالیت در یک شبکه مجازی را به همه می دهد. پیش از این نیز گروهی از کتابخانه های مرکزی علاقمندی خود را برای مشارکت در شبکه اعلام کردند. پژوهشگران می توانند از طریق وبسایت آن به این سرویس ها دسترسی پیدا کنند.
PubMed Central
کتابخانه ملی پزشکی ایالات متحده (NLM) دسترسی آزاد و آنلاین به متن کامل مقاله های پژوهشی علوم زیستی را فراهم آورده است. این شبکه وسیع، دسترسی به گزارش های پژوهشی داوری شده در علوم زیستی را از آرشیو کلی خود از طریق شبکه اینترنت، فراهم می آورد. جامعه جهانی و کاربران شبکه جهانی اینترنت می توانند در متون علوم زیستی جستجو کنند و چکیده مقاله ها و همه گزارش ها را به صورت رایگان بازیابی نمایند.
می توان به پاب مد بعنوان گسترش منطقی مدلاین نگاه کرد، که جزئیات دسته بندی شده مقاله ها و چکیده آنها را فراهم می آورد. بعضی از ناشرین و جوامع علمی، مقاله های منتشر شده خود را به پاب مد انتقال می دهند. شبکه های PubMed و Medline، را موسسه سلامت ملی ایالات متحده (NIH) بنا نموده است. قابلیت ارتباط خارج از شبکه این وبسایت، اجازه مسیر یابی آسان به متن کامل مقاله ها را در وبسایتی برخی از ناشرین علوم تکنولوژی و پزشکی می دهد.
نمایه پزشکی منطقه شرق مدیترانه
پروژه نمایه سازی آثار پزشکی منطقه شرق مدیترانه با فهرست بندی مجلات حوزه سلامت و زیست-پزشکی در سال ۱۹۸۷ آغاز شد. این پایگاه اطلاع رسانی هم اکنون فعالیت دارد و به روز رسانی می شود و مقاله های منتشر شده منطقه را در دسترس پژوهشگران قرار میدهد. این فهرست بندی در سه شکل انجام و توزیع می شود: ۱- نسخه چاپی فهرست های جاری به صورت هر چهار ماه یک بار ۲- آنلاین از طریق وبسایتی دفتر منطقه ای بر روی اینترنت 3- به صورت لوح فشرده که هر شش ماه یک بار به روز رسانی می شود.
