تنظیم پرسشنامه
– پرسشنامه با مصاحبه تفاوت آشکاری دارد. سؤالات تهیه شده بهتر است واضح و روشن باشد و هیچ تردیدی را ایجاد نکند. در نظر داشته باشید که در هنگام پر کردن پرسشنامه، پژوهشگر حضور ندارد تا سؤالات را شرح دهد. ضروری است سؤالات کوتاه، ساده و قابل‌درک باشد.
– بهتر است تا سؤالات به‌صورت تستی و پاسخ بسته نوشته شود. از سؤالات باز کمتری استفاده کنید تا روند تجزیه و تحلیل به‌خوبی امکان‌پذیر باشد. پاسخ‌های باز و تشریحی می‌تواند نیمه‌کاره، بی‌ربط، بد خط و همراه با غلط‌های املایی باشد. در ضمن تفسیر پاسخ‌ها می‌تواند سلیقه‌ای باشد.
– برخی از سؤالات را به خصوصیات فردی اختصاص دهید. در تنظیم پرسشنامه از سؤالاتی استفاده کنید که گروه پاسخ‌دهندگان را تفکیک کند. سؤالاتی نظیر وضعیت، جنسیت، سطح تحصیلات، نژاد و مذهب می‌تواند به‌خوبی بین پاسخ‌دهندگان تمایز قائل شود. این‌گونه سؤالات برای مقایسه می‌تواند نمونه خوبی باشد.
– برای هر سؤال محدوده زمانی را مشخص کنید. با انتخاب زمان معین به جواب‌های واقعی‌تری خواهید رسید. در ۶ ماه گذشته، در سال گذشته، در ۵ سال گذشته، انتخاب خوبی برای اندازه‌گیری تعداد یک رفتار است ولی هر چه زمان کوتاه‌تری را انتخاب کنید بهتر است. در نظر داشته باشید که محدوده زمانی به‌گونه‌ای انتخاب شود که پاسخ‌دهندگان بتوانند وقوع رفتار را به یاد بیاورند.
– برای سؤالات حساس چهارچوب در نظر بگیرید. برخی از پرسش‌ها با عقیده، نگرش و یا مکتب فکری پاسخ‌دهنده مغایرت دارند چنین سوالاتی را با ذکر مقدمه‌ای شروع کنید تا با واکنش منفی افراد مواجه نشوید. به‌طور خلاصه بگویید که هدف از طرح این سؤال چیست و می‌خواهید نظر موافق و یا مخالف افراد را بدانید.
– سؤالات را با توجه به موضوع پژوهش تهیه کنید. ترتیب سؤالات را می‌توان بر اساس سلیقه در نظر گرفت. در برخی از پرسشنامه‌ها سؤالات فردی و شخصی در ابتدا قرار می‌گیرند و سؤالات حساس را در انتها مطرح می‌کنند. ترتیب سؤالات با توجه به بینش و آگاهی پژوهشگر و نتیجه‌ای که می‌خواهد از پرسشنامه به دست آورد بستگی دارد و ترتیب خاصی ندارد ولی پیشنهاد می‌شود به‌یک‌باره سؤالات حساس و چالش‌برانگیز پرسیده نشود.
– بهتر است قبل از طرح سؤالات و در صفحه اول درباره نحوه تکمیل پرسشنامه توضیح مختصری را ارائه دهید. ذکر کنید که پرسشنامه دارای چند قسمت و یا چند سؤال است و علامت موردنظر را برای پاسخ‌دهی با رسم شکل نشان دهید (ضربدر، دایره و …).
– پرسشنامه تنها منبعی است که پاسخ‌دهندگان در اختیار دارند پس آن را جذاب کنید تا انگیزه لازم را برای پاسخگویی فراهم کنید. پرسشنامه را چاپ کنید و لیست سؤالات و حتی صفحات را شماره بندی کنید. برای هر سؤالی با ذکر مثال نحوه ذکر پاسخ را بیان کنید. از سؤالاتی که احساس شرمندگی یا گناه را به وجود می‌آورد خودداری کنید. از طولانی شدن بیش‌ازحد پرسشنامه پرهیز کنید.
