روش های جمع آوری اطلاعات

یکی از مهمترین بخش های انجام یک پژوهش جمع آوری اطلاعات است که در صورتی که به درستی و به شکل منظم انجام پذیرد، تجزیه و تحلیل داده ها سریع تر و با دقت بیشتر انجام می گیرد. برای جمع آوری اطلاعات عموما از چهار روش استفاده می شود:

استفاده از اطلاعات موجود

گاهی برای انجام تحقیق بایستی از اطلاعات و مدارک موجود استفاده کرد و نیازی به بدست آوردن داده های جدید نیست. در این روش می توان از پرونده های بیمارستانی، اطلاعات مربوط به سرشماری و …. که موجو هستند بهره جست.

مزایا: ارزان بودن بدلیل موجود بودن اطلاعات، صرفه جویی در وقت و امکان ارزیابی روند موضوع مورد بررسی در گذشته که در مطالعات گذشته نگر حائز اهمیت است.

معایب: از مهمترین اشکالات این روش نقص در اطلاعات است. قدیمی و کهنه بودن اطلاعات هم در برخی موارد مطرح می گردد. همچنین گاهی ملاحظات اخلاقی مانع دستیابی به اطلاعات مورد نظر می شود.

مشاهده ای

در این روش رفتار و مشخصات موجودات زنده، اشیا و یا پدیده ها به دقت ملاحظه و ثبت می گردد. مشاهده منظم در تحقیق بسیار ضروری می باشد لذا بایستی:

• به هدف تحقیق مرتبط باشد.
• نحوه عمل از قبل مشخص و تنظیم شده باشد.
• به دقت و منظم ثبت شود.
• میزان اعتبار و صحت انجام آن قابل سنجش و بررسی باشد.

این روش به دو صورت مشاركتی و غیر مشاركتی انجام می پذیرد که در روش مشارکتی شخص مشاهده کننده در موضوع مشاهده شرکت دارد و در همان حال مشاهده صورت می گیرد. در روش دیگر مشاهده گر پدیده مورد مشاهده را بدون آنكه خود دخالتی در آن داشته باشد ملاحظه می كند که ممکن است آشکارا و یا به صورت مخفیانه ثبت اطلاعات انجام گردد.

مزایا: امکان بررسی جزئیات موضوع، امکان آزمایش صحت اطلاعات با وسایل دیگر، کوتاه بودن زمان جمع آوری اطلاعات و اعتبار علمی بالای اطلاعات از مزایای این روش است. همچنین این روش برای جمع آوری اطلاعات زمینه ای مناسب است.

معایب: تاثیرگذار بودن حضور مشاهده گر بر روند فعالیت مورد مشاهده و نیز اثرگذاری تمایلات شخصی مشاهده گر و میزان توانائی او در مشاهده و ثبت دقیق فعالیت مورد مشاهده از معایب این روش می باشد. همچنین عوامل محیطی بر نوع و روش گرد آوری اطلاعات موثر است. استاندارد كردن و طبقه بندی اطلاعات مشكل است (بویژه در ثبت رفتار انسانی). مشكلات اخلاقی در مشاهده اعمال شخصی وجود دارد. برای نمونه های زیاد، وقت گیر و پر هزینه است.

مصاحبه

در این روش به صورت حضوری یا غیر حضوری از افراد یا گروهی از آنان پرسش می شود. مصاحبه ها با توجه به میزان انعطاف پذیری و نحوه اجرای آن طبقه بندی می شوند.

مهمترین انواع مصاحبه:

مصاحبه انعطاف پذیر یا آزاد: چارچوب و حدود پرسش مشخص ولی زمان و توالی سوالات به سلیقه مصاحبه گر بستگی دارد. در این حالت رفتار آزمودنی طبیعی تر است و اطلاعات واقعی تری بدست می آید.

مصاحبه با انعطاف پذیری متوسط یا منظم: از پرسشنامه ای با پرسش های مشخص و توالی ثابت استفاده می شود، اما عموما پرسش ها به صورت باز هستند.

مصاحبه با انعطاف ناپذیر یا پرسشنامه همراه با مصاحبه: از پرسش های مشخص و با توالی استاندارد استفاده می شود. پاسخها ثابت و از قبل پیش بینی و طیقه بندی شده اند و معمولا پرسش ها به صورت بسته هستند.

مزایا: قابل استفاده برای كم یا بی سوادان و كودكان و بیماران، امكان روشن كردن مفهوم سوالات و در مقایسه با مشاهده درصد بیشتری از پاسخ ها بدست می آید.

معایب: وقت گیر و پرهزینه بودن، در مقایسه با روش مشاهده ثبت وقایع ناقص تر است و طبقه بندی و آنالیز اطلاعات در هنگامی كه سوالات باز هستند مشكل است.

پرسشنامه

دسته ای از پرسش ها كه براساس اصولی خاص تدوین گردیده و به صورت كتبی به اشخاص ارائه می شود. هدف از تهیه پرسشنامه به دست آوردن اطلاعات معین در مورد موضوعی خاص است و امکان مطالعه نمونه های بزرگ را فراهم می آورد.

برای کسب اطلاعات صحیح و قابل تعمیم بایستی به کیفیت تنظیم پرسشنامه دقت شود. پرسشنامه ها براساس نحوه اجرای آنها و نوع سوالاتشان دسته بندی می شوند.

طبقه بندی براساس ماهیت پرسشنامه: پرسشنامه باز (سوالات باز هستند و می توان برای آنها توضیح داد، اطلاعات دقیق تر، كامل تر و با ارزش تر ولی طبقه بندی و نتیجه گیری مشکل تر است)، پرسشنامه بسته (سوالات دارای گزینه بوده و طبقه بندی و آنالیز آسانتر است ولی اطلاعات به دقت و کاملی پرسشنامه باز نیست)

طبقه بندی براساس نحوه اجرا: پرسشنامه همراه با مصاحبه (همان مصاحبه انعطاف ناپذیر است)، پرسشنامه خود ایفا (پرسشنامه در اختیار فرد قرار می گیرد و فرد به تنهائی و یا گروهی پرسش را پاسخ می دهند)، پرسشنامه پستی (از طریق پست ارسال شده و پس از تکمیل عودت داده می شود)، پرسشنامه الكترونیك (با استفاده از شبکه های اطلاع رسانی و اینترنت اقدام به ارسال پرسشنامه الکترونیک برای افراد کرده و پاسخ ها با پست الکترونیک برای محقق ارسال می شود. در مواردی افراد پرسشنامه را چاپ کرده و پس از پاسخدهی با پست باز می گردانند.)

مزایا: عدم نیاز به مصاحبه گر، ساده و ارزان، سادگی طبقه بندی و آنالیز، دقت بیشتر پاسخ ها بدلیل محرمانه ماندن افراد، امكان انجام مطالعات بزرگ و یكسانی شرایط در هنگام تكمیل

معایب: عدم قابلیت استفاده برای بی سوادان، امکان ارائه تصویر كاذب توسط فرد از خود، عدم درک مفهوم سوال و كاهش درصد پاسخ های رسیده در پرسشنامه پستی