چرا کسب مجوز کپی رایت و ارجاع برای محققان اهمیت دارد
کپی رایت یک سند قانونی برای نویسندگان است که از اثر آنها در برابر استفاده توسط دیگران بدون رضایت آنها محافظت می کند. کپی رایت ها مدت زمان محدود (تا صد سال پس از مرگ نویسنده) و ضوابط قانونی خود را (معمولا بسته به کشور) دارد. اگرچه توافق نامه های بین المللی خاصی برای محافظت از اثر در سرتاسر جهان وجود دارد اما همه محتوای کپی رایت دارای محدودیت استفاده نیستند. مجوزهای خاصی وجود دارند که اگر از پروتکل های مناسب پیروی شود آثار را در دسترس دیگران قرار می دهد مجوزهایی هستند که نیازی به هزینه ندارند که مجوزهای آزاد، عمومی و یا رایگان (Creative Commons) نامیده می شوند و به دارنده حق نشر اجازه می دهد که مجوزهایی برای دسترسی کاربران بدون شکستن هر گونه قانون سخت گیرانه کپی رایت داشته باشند.
Creative Commons (CC)
برای کسانی که در نشریات دانشگاهی و تحقیقاتی مشارکت دارند، سیاست های صدور مجوز برای حصول اطمینان از شفافیت اجازه استفاده از آثار شخص ضروری می باشد. مجوزهای آزاد انجمن ناشران پژوهشگر دسترسی آزاد (OASPA) اطمینان حاصل می کند که دارنده کپی رایت به وضوح شناسایی شده و همچنین انتشار دسترسی آزاد را ارتقاء می دهد چون این امر مخصوصا برای اجازه به دیگران برای استفاده از اثر منتشر شده اهمیت دارد. یک نمونه از مجوزهای کپی رایت عمومی آنهایی است که توسط Creative Commons (CC) ارائه می شود.
CC سازمانی غیر انتفاعی است که در سال 2001 برای فراهم آوردن عرصه ای برای تبادل آثار ایجاد شد. CC گزینه هایی ارائه می دهد که به دارندگان کپی رایت امکان تعریف شرایطی را می دهد که تحت آن دیگران می توانند از یک اثر استفاده کرده و مشخص می نماید چه نوع استفاده ای قابل قبول است. نویسندگان دارای مجوز CC از بعضی از حقوق خود چشم پوشی می کنند اما بازبینی این کپی رایت ها مثل اصلاحات یا استفاده های تجاری از آثار صریحا قید می شود. هر کسی می تواند از مجوزهای عمومی استفاده کند، با این وجود محدودیت های بین المللی نیز وجود دارد. برای نمونه، مجوز Creative Commons (CC) ملل در حال توسعه، دارنده های مجوز را به افراد و شرکت هایی محدود می کند که در کشورهای درحال توسعه زندگی می کنند.
مجوزهای عمومی برای رشته های خاص نیز وجود دارند. برای مثال، بنیاد نرم افزار رایگان به توسعه دهندگان نرم افزار مجوز می دهد. اقدامات ابتکاری دسترسی آزاد مجوزهایی فراهم می آورد که امکان استفاده، اصلاح و تبادل آزادانه نرم افزار را فراهم می آورد و بنیاد دانش آزاد مجوزهایی برای انواع خاصی از داده ها فراهم می آورد. CC همچنین مجوزهایی با شرایط خاص دارد که تحت آن شرایط می توان از یک اثر استفاده کرد.
مجوزهای Creative Commons
مجوزهای اصلی CC عبارتند از:
1. ارجاع (Attribution) (CC-BY)
2. اشتراکات همسان (ShareAlike) (CC_SA)
3. غیر تجاری (NonCommercial) (CC_BY-NC)
4. بدون مشتقات (NoDerivatives) (CC-BY-ND)
لازمه مجوزCC_BY این است که اعتبار مناسب به اثر داده شود. اگر نه، هر کسی که از اثر استفاده نماید باید اول اجازه های لازم را بگیرد. تحت این لیسانس، کاربر نیز باید پیوندی با مجوز فراهم آورد و اگر هر گونه تغییری انجام شد آن را نشان بدهد. مقررات مجوزCC_SA مشابه مجوز CC_BY است به استثناء این که این مجوز همچنین به کاربران اجازه تبادل و اصلاح اثر تا زمانی که اثر اصلاح شده را تحت شرایط مشابه توزیع می نمایند می دهد. مقررات مجوز CC_BY_NC بر اساس دو نوع قبلی با شرایط مشابه ساخته شده است مگر اینکه “بدون مشتقات” را انتخاب کرده باشید. در اینجا کاربر همچنین می تواند اثر را برای هر هدفی به غیر از اهداف تجاری اصلاح و استفاده نماید مگر اینکه اول اجازه دریافت کرده باشد. مجوز CC-BY-ND نیز بر اساس سه مجوز قبلی ساخته شده اما کاربر باید از اثر به شکل اولیه آن استفاده کرده و نباید اثر را بدون نیاز مجوز لازم تغییر دهد.
یک مجوز CC دیگر که ذکر نشده است، CC0 (یا مجوز هیچ حقی محفوظ نیست) است که یک مجوز در حوزه عمومی محسوب می شود. گاهی اوقات، خالقین آثار باور دارند که آثار کپی رایت شده آنها باید آزادانه برای عموم مردم بدون محدودیت مجوز کپی رایت قرار داشته باشد. تحت یک مجوز CC0، کاربران اجازه دارند آثار را برای هر هدفی ارتقاء داده، دوباره استفاده کرده و آثار خود را بر مبنای آن بدون محدودیت بنا نمایند. در یک مجوز CC0 به جای اینکه مجبور باشید کاربران خاصی را آزاد گذاشته ولی مابقی را تحت شرایط قانون کپی رایت نگه دارید، اجازه می دهد از حفاظت کپی رایت صرف نظر نماید. این امر ضروری است زیرا که اختصاص آثار به حوزه عمومی قبل از انقضای کپی رایت کار ساده ای نیست. مجوز CC0 ابزاری فراهم می آورد که از طریق آن می توانید از حقوق خود تا حدی که در قانون اجازه داده شده صرف نظر نمایند.
پشتیبانی CC
در بیشتر موارد هنگامی که مقاله ای در ژورنال منتشر می شود، ناشرها به طور خودکار از حق چاپ محفوظ می مانند و می توانند به دلخواه خود مجوزهای کاربر را اعطا کنند. دسترسی آزاد موضوعی داغ است و ناشران بسیاری تحت فشار برای فراهم آوردن دسترسی برای چنین کارهای تحقیقاتی، بدون هزینه هستند.
OASPA نیاز به مجوزهای استاندارد شده و اقدامات ارجاع را درک کرده و بنابراین هر ناشری که به OASPA تعلق داشته باشد باید موافقت نماید از مجوزهایی استفاده نماید که مشوق استفاده مجدد و توزیع محتوا باشد. OASPA همچنین از اعضایش می خواهد از مجوزهای CC استفاده کنند. گاهی برخی ارجاع را با استناد اشتباه می گیرند با این وجود، این دو هم معنا نیستند. ارجاع یک لازمه قانونی برای یک مجوز خاص است در حالی که استناد اقدامی است که با ترتیب خاصی دیکته می شود.
الزویر، ناشر بیش از 2000 مجله، قصد دارد امکان استفاده مجدد از مقالات دسترسی آزاد خود را فراهم آورد. الزویر که هم مجوزهای CC تجاری و هم غیر تجاری (بسته به مجله) ارائه می دهد، مجوز دسترسی آزاد مخصوص خود را برای آرشیو ها دارد و از دسترسی آزاد سبز حمایت می کند به این شرط که مجوز CC-BY-NC-ND ضمیمه شده باشد. الزویر همچنین پیشنهاد داده است که نویسندگان همیشه با نهاد سرمایه گذار بر روی تحقیق خود هماهنگ باشند تا ببینند آیا به مجوز خاصی نیاز است یا خیر.
ملاحظات برای صادر کننده مجوز و گیرنده مجوز
CC پیشنهاداتی هم برای گیرنده و هم صادر کننده مجوز ارائه می دهد. برای مثال، صادر کننده های مجوز باید توجه داشته باشند که مجوز غیر قابل بازگشت است، محتوا باید برای عموم مردم مناسب باشد و اینکه مطالب در حوزه عمومی نمی باشد. گیرنده مجوز باید کاملا شرابط مجوز را درک کرده و تعهدات خود را تحت آن مجوز خاص بدانند. به خاطر داشته باشید، همه مجوزهای CC نیاز به ارجاع دارند. روی هم رفته، این مجوزها هنوز محافظتی فراهم می آورد اما همچنین امکان استفاده تحت محدودیت های خاصی را فراهم می آورد. این کار به ارتقاء تبادل رایگان اطلاعات کمک کرده و تحقیقات را تشویق می کند.
