دسترسی آزاد چیست و برای ناشران و پژوهشگران چه مفهومی دارد؟ دسترسی آزاد یعنی مقالات تحقیقاتی منتشر شده بدون پرداخت هزینه ای در دسترس باشند. عموما دسترسی به مقاله تحقیقاتی منتشر شده نیازمند هزینه می باشد (چکیده مقاله معمولاً رایگان است). گاهی هزینه دسترسی به مقالات برای دانشجویان و اساتیدی که دارای اشتراک مجله هستند، تا هزاران دلار پیشبینی می شود.
دسترسی آزاد به افراد اجازه می دهد بدون هیچ گونه محدودیتی (به جز رعایت حق کپی رایت) به تمام محتوای مقاله، مقالات کنفرانس و سایر اطلاعات مربوط به مقالات پژوهشی دسترسی داشته باشند. با تمام این تفاسیر، در انتشار آنلاین هم هزینه هایی وجود دارد که نیاز به پرداخت دارند و فردی باید این هزینه ها را بپردازد. در نتیجه دسترسی آزاد مستلزم این است که پژوهشگران این هزینه را بپردازند. همچنین بسیاری از موسسات پژوهشی در جهت یاری رساندن به پژوهشگران، بودجه هایی برای این منظور فراهم می کنند.
در حال حاضر چندین هزار ژورنال دارای دسترسی آزاد به همراه نزدیک به 2 میلیون مقاله وجود دارد. پیدا کردن مقاله پژوهشی با دسترسی آزاد و همچنین انتشار تحقیقات، امر دشواری می باشد. با این حال، کمک در دسترس است.
پایگاه مجلات دارای دسترسی آزاد (DOAJ)
بر اساس مطالعه ای، تقریباً یک سوم مجلات دانشگاهی برای کلیه علاقه مندان دارای دسترسی آزاد می باشند. این دسترسی استناد به خود در مقالات را نیز شامل می شود. پایگاه مجلات با دسترسی آزاد (DOAJ) با هدف کمک به پژوهشگران در یافتن و استفاده از مطالب منتشر شده مورد علاقه، ایجاد شده است.
دانشگاه لاند سوئد در سال 2003، DOAJ را به عنوان پایگاهی برای کمک رسانی به پژوهشگران راه اندازی کرد. DOAJ با هدف اطمینان از اینکه تمامی مقالات و مجلات موجود در پایگاه داده خود مطابق با استانداردهای كنترل كیفیت محتوا باشند، فعالیت می کند. پژوهشگرانی که عضو این پایگاه می شوند موظف به رعایت اصول شفافیت و استانداردهای آن هستند. و چنانچه این اصول را رعایت نکنند ممکن است عضویت آن ها باطل شود.
همانطور که می دانید هدف پژوهش های علمی ارائه اطلاعات به علاقه مندان و کمک به پیشرفت علم است. DOAJ رسیدن به این هدف را تا حد امکان آسان می سازد.
نکات راهنما در استفاده از DOAJ
یكی از بهترین راه ها برای بررسی نحوه کار با DOAJ، بازدید از صفحه سؤالات متداول آن است. با این حال در این قسمت نیز نكاتی در مورد استفاده از آن ارائه می شود.
1. ثبت نام / ورود به سیستم
فقط ناشران و داوطلبان نیاز به ایجاد حساب کاربری دارند. کاربران عادی برای استفاده از سیستم نیازی به ثبت نام ندارند.
2. طبقه بندی مجلات
DOAJ از سیستم طبقه بندی کتابخانه ای استفاده می کند. تیم تحریریه این پایگاه هر مجله و داده ای را طبقه بندی می کنند و سپس در گروه ها و زیر شاخه ها قرار می دهند.
3. جست و جو در DOAJ
مقالات و مجلات را می توان با استفاده از گروه های مختلف اختصاص یافته جست و جو کرد. ناشران در بیشتر مواقع از کلمات کلیدی مخصوص به خود استفاده می کنند. استفاده از کلمات کلیدی در رابطه با هر موضوعی در پیدا کردن آنچه به دنبال آن هستید به شما کمک می کند.
4. نشان DOAJ در مجلات
این علامت تأیید می کند که ژورنال مطابق با اصول DOAJ عمل می کند. مجلات برای دریافت این نشان باید هفت شرط را رعایت کنند (به عنوان مثال ثبت اطلاعات نشریه، رعایت حقوق معنوي نویسنده و …). وب سایت این پایگاه لیستی از ژورنال هایی که دارای این نشان هستند را ارائه می دهد.
5. استفاده از ابرداده در DOAJ
DOAJ از پروتکل هایی برای برداشت و بایگانی آزاد ابرداده ها پشتیبانی می کند. همچنین از طریق آن می توانید لیست ژورنال های دسترسی آزاد را دانلود کنید. سپس می توانید فایل را در رایانه خود باز کرده و طبق دستورالعمل این پایگاه ذخیره کنید. علاوه بر این، ویژگی هایی برای ذخیره موارد جدید در این پایگاه داده وجود دارد.
آیا مقالات خود را در مجلات دسترسی آزاد منتشر کنیم؟
اکنون که با واژه دسترسی آزاد و پایگاه DOAJ بیشتر آشنا شدید، ممکن است این سوال پیش بیاید که آیا تمایل دارید در این پایگاه مقاله خود را منتشر کنید یا خیر. برای پاسخ به این پرسش باید مزایا و معایب دسترسی آزاد بررسی شود.
برخی از مزیت ها این است که به عنوان پژوهشگر می توانید نتایج پژوهش های خود را در کوتاه ترین زمان به کسانی که به این موضوع علاقه مند است، ارائه دهید. بنابراین در جهت ترویج علم گام بر می دارید و دیگران را برای ادامه تحقیقات در آن زمینه خاص ترغیب می کنید. نکته دیگر این است که می توانید به کتابخانه نهاد خود در صرفه جویی هزینه های اشتراک کمک کنید. علاوه بر این، مقالاتی که در پایگاه های دسترسی آزاد منتشر می شوند به راحتی یافت می شوند بنابراین تاثیر خود را در کوتاه مدت می گذارند زیرا به سرعت در دسترس هستند.
یکی از معایب آن این است که به آسانی نمی توانید هزینه انتشار مقاله خود را پرداخت کنید. ناشران ژورنال هایی که دسترسی آزاد ندارند برای دسترسی و انتشار مقاله مشمول هزینه می شوند، اما این هزینه به پژوهشگر مربوط نمی شود. دسترسی آزاد مستلزم پرداخت هزینه از جانب پژوهشگر است. همچنین باید در نظر داشته باشید که انتشار در یک ژورنال معتبر که دسترسی آزاد ندارد، یکی از عوامل تأثیرگذاری است که اعتبار شما به عنوان پژوهشگر را بالا می برد.
