بررسی گرایشات جهانی در مورد انتشارات دسترسی آزاد در نظرسنجی DOAJ
اینکه آیا دسترسی آزاد می تواند مدلی عملی برای آینده باشد موضوعی است که بسیار مورد جنجال است. کناره گیری کنونی الزویر و تعدادی از موسسات اروپایی نمونه ای از این آینده نامعلوم برای انتشارات دانشگاهی می باشد. یک نظرسنجی جدید از ناشران در راهنمای مجلات دسترسی آزاد، داده هایی را از گرایشات کنونی در انتشار دسترسی آزاد آشکار می سازد. در این مقاله نتایج این نظرسنجی را بررسی کرده و خواهیم دید که چگونه دسترسی آزاد می تواند به طریق مشابه هم بر محققان و هم بر مجلات دانشگاهی تاثیر بگذارد.
راهنمای مجلات دسترسی آزاد چیست؟
در سال 2003، دانشگاه Lund سوئد راهنمای مجلات دسترسی آزاد (DOAJ) را افتتاح کرد تا به محققان در یافتن مجلات و مقالات دسترسی آزاد کمک نماید. از آنجایی که DOAJ استانداردهای سخت گیرانه ای برای مجلات و مقالات فهرست شده دارد، محققانی که از این پایگاه داده استفاده می کنند می توانند مطمئن باشند که از منابع باکیفیت و معتبری بازدید و به آنها استناد می کنند. استفاده از DOAJ با استفاده از کلمات کلیدی و تگ های فراداده ی دیگر که مقاله را سازماندهی کرده اند کار ساده ای است.
نظرسنجی DOAJ گرایشات جهانی جالب توجهی را آشکار می سازد
در تابستان 2018، DOAJ یک نظرسنجی را به بیش از 6000 دارنده حساب خود (ناشران) فرستاد. از این تعداد 1065 نفر به این نظرسنجی پاسخ دادند. از پاسخ دهنده ها در مورد موقعیت جغرافیایی و نوع سازمان نشر، DOI ها برای مقالات و فراداده مقاله سوالاتی پرسیده شد. همچنین از پاسخ دهنده ها خواسته شد در مورد مزایای نمایه شدن در DOAJ گفتگو کنند.
یافته ها در مقایسه با آخرین نظرسنجی در سال 2013 چند گرایش جدید را آشکار ساخت. تعداد هشت ناشر از ده ناشر برتر نمایه شده، ناشران تجاری بودند. در این نظرسنجی مشخص شد که دسترسی آزاد در اندونزی در پنج سال گذشته به میزان چشمگیری افزایش داشته است. در سال 2013، تنها 9 پاسخ نظرسنجی از اندونزی دریافت شده بود در حالی که در نظرسنجی سال 2018 این تعداد 155 عدد بود. این میزان بیشترین تعداد پاسخ دهنده از یک کشور واحد بود. از طرف دیگر، تعداد پاسخ دهندگان هندی به میزان قابل توجهی کاهش یافته بود. در سال 2013، 101 پاسخ دهنده از هند بودند در حالی که این تعداد در سال 2018 تنها 11 عدد بود. همچنین باید متذکر شد که تعداد مجلات هندی نمایه شده در طول دوره زمانی مشابه به 389 عدد کاهش یافته بود.
تعداد پاسخ دهنده هایی که از DOI استفاده می کردند از 35 درصد به 73 درصد افزایش داشت. با این وجود، DOAJ بر یک نظریه متفاوت تاکید داشت. همه 73 درصد از ناشران شرکت یافته در نظرسنجی از فناوری DOI كاملاً كارآمد برخوردار نبودند. با این وجود، 42 درصد از همه پاسخ دهندگان بیان داشتند که منظور از فراداده مقاله نامفهوم بوده است.
مزایای فهرست DOAJ و آینده دسترسی آزاد
بیش از 70 درصد پاسخ دهندگان نشان دادند که به خاطر نمایه شدن در DOAJ تعداد مقالات بیشتری به مجلات آنها ارجاع شده است. 70 درصد بیان داشته اند که ترافیک وب سایت آنها افزایش داشته است. “افزایش خوانندگان” و “افزایش تاثیر علمی” به عنوان دو مزیت برتر نمایه شدن در DOAJ بیان شدند. در واقع، DOAJ به بنیانی برای خدمات دیگر مثل پیدا کننده مجلات دسترسی آزاد (OAJF) تبدیل شده است که توسط آکادمی Enago راه اندازی شده است. OAJF از فهرست مجلات معتبر ارائه شده توسط DOAJ استفاده کرده و محققان را قادر می سازد مقالات مرتبط با زمینه کاری خود را بیابند.
روی هم رفته این نظرسنجی نشان داد که انتشارات دسترسی آزاد در افزایش خوانندگان، ارائه مقالات و تاثیر علمی موثر بوده است. وفور ناشران تجاری تولید کننده مقالات دسترسی آزاد نشانه خوبی است. در نهایت، به نظر می رسد که کشورهای در حال توسعه مجلات دسترسی آزاد خود را افزایش می دهند. با این وجود، برای استفاده موثر از DOI هنوز نیاز دارند فناوری خود را به روز نمایند.
